Trong lễ Phật đản, nghi lễ tắm Phật bao giờ cũng là phần kéo dài nhất. Đã là Phật tử khi tham dự lễ Phật đản ai cũng đều không muốn bỏ qua thiện duyên được dâng nước tắm Phật. Năng lượng của tâm trong lúc chúng ta không tham lam, giận dữ, ganh ghét, ngã mạn… cộng hưởng với sự gia trì của hàng ngàn lời phát nguyện thành Phật tạo thành một năng lực to lớn khiến nước tắm Phật trở thành nước linh thiêng gội rửa những nhiễm ô của phiền não, tà kiến trong tâm và đánh thức Đức Phật trong mỗi người.
Lễ tắm Phật có nguồn gốc từ sự kiện Đản sinh của Thái tử Tất Đạt Đa tại vườn Lâm-tỳ-ni. Các bản kinh thuộc truyền thống Nam truyền như kinh Đại bổn (Trường bộ II), kinh Hy hữu vị tằng hữu pháp (Trung bộ III), lời mở đầu của bản chú giải truyện Bổn sinh (Nidānakatha) đều ghi lại rằng, khi hoàng hậu Ma-da đản sinh Thái tử, từ trên không trung có hai dòng nước của chư thiên, một ấm một mát, rưới xuống để tắm cho hoàng hậu và Thái tử.
Kinh Phổ Diệu ghi rằng, khi Phật đản sinh, trên trời có chín vị rồng phun hai dòng nước nóng lạnh tắm rửa cho Ngài. Cùng lúc ấy, chư thiên tung hoa trời, trỗi nhạc trời chúc mừng Thái tử.
Nghi lễ mang tính biểu tượng như vậy là để nhắc nhở mỗi người đệ tử Phật nhận ra được rằng mỗi chúng ta có một Đức Phật trong lòng. Nhưng Đức Phật ấy bị che lấp bởi vô minh, bởi phiền não tham – sân – si. Trong nghi lễ tắm Phật, điều quan trọng là mỗi người nhận ra Đức Phật trong lòng mình, phát nguyện tịnh trừ tham sân, vô minh, bỏ bớt hận thù để rửa sạch lòng mình, để Đức Phật trong tâm hiển lộ, nhanh chóng thành tựu Phật quả vì lợi ích cho hết thảy hữu tình.
Tắm Phật như thế nào mới đúng?
Nước tắm Phật phải là nước tám công đức, vì vậy người chuẩn bị nước cần phải thành tâm, tin tưởng trọn vẹn vào công đức tắm Phật mới thành tựu như nguyện. Trong Kinh Công đức tắm Phật, khi Thanh Tịnh Tuệ Bồ tát thưa thỉnh rằng chúng sinh ở đời sau cần phải tắm tượng như thế nào, Đức Phật đã dạy như sau:
“Thiện nam tử! Ta đã thuyết giảng Bốn Thánh Đế, Mười Hai Nhân Duyên, và Sáu Độ cho ông. Bây giờ Ta lại vì ông cùng các quốc vương, vương hậu, vương phi, vương tử, đại thần, cung nữ ở hậu cung, trời, rồng, người, và quỷ thần mà chỉ dạy phương pháp tắm tượng. Trong các sự cúng dường, tắm tượng là đệ nhất và vượt hơn việc lấy bảy báu nhiều như cát sông Hằng để bố thí.
Khi tắm tượng, hãy lấy các loại hương, như là hương chiên đàn ở Đỉnh núi Ngưu Đầu, hương chiên đàn trắng, hương chiên đàn tím, hương trầm thủy, hương huân lục, hương uất kim, hương long não, hương linh lăng, hương cây hoắc, hay những loại hương quý khác, rồi đặt chúng trên một miếng đá sạch và nghiền ra thành bột. Sau đó, hãy trộn hương bột với nước để làm thành nước hương và đổ vào trong bình sạch.
Lại nữa, hãy lấy đất sạch mà dựng làm Pháp đàn ở một nơi thanh tịnh, hoặc tròn hay vuông, kích cỡ tùy theo hoàn cảnh. Trên đó an trí các đồ vật để tắm, còn tượng Phật thì đặt ở chính giữa. Kế đến, rưới nước hương nóng ấm để tẩy rửa tượng. Rồi tiếp tục rưới nước trong như thế cho đến khi tượng được sạch sẽ và thơm khiết. Nước sử dụng phải là nước sạch, vì như thế sẽ không làm hại côn trùng.
Trong lúc tắm tượng, có thể thấm ướt bàn tay vào nước đã tắm tượng, rồi cho những giọt nước từ hai đầu ngón tay nhỏ xuống ở trên trán của mình. Đây gọi là Nước Cát Tường.
Khi đã tắm tượng xong, hãy lấy một cái khăn mềm mại mà lau tượng cho sạch. Sau đó, hãy đốt các nén hương quý để hương thơm lan tỏa khắp quanh tượng. Khi xong, hãy an trí tượng về chỗ cũ.
Thiện nam tử! Do bởi tắm tượng Phật với phương thức như thế, nên có thể khiến các ông cùng hàng trời người và đại chúng, hiện đời thọ hưởng giàu sang, an vui, không bệnh, và sống lâu. Mọi điều cầu mong, không gì là chẳng toại. Còn bạn bè thân quyến thì thảy đều an ổn. Lìa hẳn tám nạn, vĩnh viễn ra khỏi bể khổ, không thọ thân nữ, và mau thành chính giác.
Khi đã an trí tượng và đốt các loại hương, rồi ở trước tượng, kiền thành chắp tay, và hãy đọc kệ tán thán rằng:
Con nay tắm gội chư Như Lai
Tịnh trí công đức trang nghiêm tụ
Nguyện các chúng sinh đời năm trược
Mau chứng Như Lai tịnh Pháp thân
Giới định tuệ giải tri kiến hương
Mười phương Phật độ luôn phảng phất
Nguyện khói hương này cũng như vậy
Vô lượng vô biên làm Phật sự
Cũng nguyện ba đường khổ ách dừng
Trừ sạch nhiệt não được mát mẻ
Đạo tâm vô thượng đều phát khởi
Vĩnh rời sông ái lên bờ kia"
Khi Phật thuyết Kinh này xong, lúc bấy giờ trong đại chúng có vô lượng vô biên Bồ-tát đắc Vô Cấu Chính Định. Vô lượng chư thiên chứng đắc trí tuệ không thoái chuyển. Các vị Thanh Văn lập nguyện cầu Phật Đạo. 84.000 chúng sinh đều phát tâm Vô Thượng Chính Đẳng Chính Giác”.
