Bí ẩn ngôi chùa tượng đất

Ngôi chùa trên 500 tuổi

Chúng tôi được sư trụ trì Thích Đồng Huệ dẫn đi vãn cảnh chùa.

Căn cứ theo tấm bia cổ còn lưu giữ tại hậu cung thì ngôi chùa đã được trùng tu rất nhiều lần. Trong bia có ghi, lần trùng tu gần đây nhất là năm 1720, còn xa nhất là thế kỷ XV, không rõ năm. Như vậy, ít nhất, ngôi chùa đã ra đời hơn 500 năm trước. Theo trụ trì Thích Đồng Huệ, ngôi chùa vốn nằm trên một rừng thông cao ráo nên trước kia chùa có tên "Linh Thông". Tên này còn được lưu trữ tại các văn tự tại chùa với những chữ "Linh Thông cổ tự". Sau này chùa được gọi tên theo tên làng thành chùa Nôm.

Chùa Nôm còn lưu giữ được khá nhiều cổ vật quý như tấm hoành phi thời Khải Định, bia thời Tây Sơn, cây hương thời Chính Hòa, chuông cổ... Điều đặc biệt hơn cả vẫn là hơn 100 pho tượng của chùa. Gần như toàn bộ tượng đều được làm bằng đất. Đây là điểm khác biệt khá rõ nét so với nhiều ngôi chùa ở đồng bằng Bắc bộ.

Chùa Nôm còn lưu giữ được khá nhiều cổ vật quý như tấm hoành phi thời Khải Định, bia thời Tây Sơn, cây hương thời Chính Hòa, chuông cổ... Điều đặc biệt hơn cả vẫn là hơn 100 pho tượng của chùa. Gần như toàn bộ tượng đều được làm bằng đất. Đây là điểm khác biệt khá rõ nét so với nhiều ngôi chùa ở đồng bằng Bắc bộ.

Những pho tượng đất này đã tồn tại mấy trăm năm nhưng vẫn luôn là một ẩn số với những người dân làng Nôm và các nhà nghiên cứu. Chỉ biết, những năm gần đây, ngôi chùa này tuy nằm khuất nẻo nhưng ngày càng đón nhiều khách thập phương đến thăm viếng. Ngày Lễ Phật đản vừa qua, chùa Nôm đã đón hơn 10.000 du khách. Con số này được nhà chùa ước tính thông qua hơn 1.000 mâm cỗ chay được làm mời khách.

Nhiều du khách cho biết, họ đến thăm chùa Nôm một phần bởi sự linh thiêng, cổ kính của ngôi chùa, một phần chính bởi những tượng đất độc đáo ở đây. Ông Lê Văn Thắng, một du khách từ Bắc Ninh đến thăm chùa cho biết: "Tôi đến với ngôi chùa này một phần bởi những tượng đất mà tôi đã được nghe nói từ lâu.

Những tượng đất này có thần thái rất khác so với tượng ở các ngôi chùa mà tôi biết. Có pho tỏ rõ sự vui mừng, có pho đăm chiêu, có pho nhìn rõ sự bình an... Mỗi pho một vẻ, thể hiện rõ những nét biểu cảm đời thường của cuộc sống".

Công đoạn làm tượng đất rất phức tạp

Theo trụ trì Thích Đồng Huệ, trong các chùa, tượng được làm bởi nhiều chất liệu như gỗ, đồng... Riêng tượng đất thì công đoạn triển khai khá phức tạp. Người thợ làm tượng phải hòa lẫn các chất liệu đất sét, mật, vôi và giấy bản rồi giã kỹ. Sau khi hỗn hợp đất đã nhuyễn mới bắt đầu nặn theo hình khối rồi tạo hình cho từng bức tượng. Sau khi đã tạo cốt đất (không nung), tượng được sơn thếp ra ngoài.

Có lẽ chính vì các công đoạn làm tượng đất khá phức tạp nên ở những ngôi chùa có niên đại muộn đều không thấy bóng dáng của tượng đất. Chỉ có một vài ngôi chùa cổ như chùa Mía (Sơn Tây) và chùa Dâu (Bắc Ninh)... là còn thấy có những pho tượng bằng đất nhưng không thấy có ngôi chùa nào có toàn bộ tượng trong chùa đều được làm từ đất.

Tòa tượng cổ "Cửu Long Phật đản"

Thầy Huệ cho biết, các pho tượng này tuy đơn giản nhưng lại biểu cảm đầy sức sống. Gương mặt của các pho tượng đất thường gần gũi hơn với các trạng thái cảm xúc của con người. Trang phục trên các tượng cổ này cũng khá đơn giản, dân dã và mang nhiều nét thuần Việt. Tượng đất của chùa có nhiều kích cỡ khác nhau, có tượng chỉ cao chừng 20cm nhưng có pho cao tới 2m.

Mỗi pho tượng lại mang hình dáng và biểu cảm khác nhau, không có pho nào giống pho nào. Chỉ tiếc là thời gian trước khi thầy Huệ làm trụ trì tại chùa Nôm, có 2 pho tượng đất đã bị kẻ gian đánh cắp nên dân làng đã thay thế bằng 2 pho tượng gỗ.

Thầy Huệ còn nhớ, những năm trước đây, chùa còn hoang tàn, dột nát. Mỗi lần mưa xuống, thầy lại phải lọ mọ tìm đủ thứ áo mưa, vải bạt khoác lên từng bức tượng để bảo vệ vẹn toàn. Đến nay, hầu như những bức tượng này đều còn nguyên vẹn, chỉ có một số ít do thời gian đã bị tróc lở.

Sư thầy Thích Đông Huệ bên cây hương thời Chính Hòa.

Ngoài những bức tượng đất, chùa có duy nhất 1 tòa tượng cổ bằng đồng mạ vàng ta. Đây là tòa tượng cực kỳ quý hiếm, có tên gọi "Cửu long Phật đản". Tòa tượng này là một câu chuyện dài gồm nhiều bối cảnh khác nhau của cuộc đời đức Phật tổ Như Lai. Chính giữa tòa tượng là cảnh Phật tổ từ khi mới chào đời. Xung quanh tượng có 9 con rồng uốn lượn phun nước tắm cho ngài. Trên lưng mỗi con rồng là một hình người nhỏ tượng trưng cho một giai đoạn cuộc đời và giai đoạn tu hành của đức Phật.

Tòa "Cửu long Phật đản" chỉ cao chừng 60cm, rộng chừng 30cm và được đúc cách điệu nhưng rất nặng, hai người khiêng khá vất vả. Tòa tượng này là mục tiêu của rất nhiều kẻ trộm cổ vật. Chính vì vậy, từng có thời gian, tòa tượng phải được gửi bảo quản tại một nơi trong làng Nôm. Tại địa điểm được bảo quản, kẻ trộm rất nhiều lần phá cửa, đục tường... nhằm chiếm đoạt tòa tượng nhưng các vụ trộm đều bị nhân dân phát hiện, ngăn chặn kịp thời.

“Với những nét cổ kính cùng với sự linh thiêng của chùa Nôm, khách thập phương về chiêm bái chùa ngày càng nhiều. Chùa hiện đang được mở rộng diện tích để phục vụ nhu cầu của nhân dân. Toàn bộ phần chùa cũ và các hiện vật cổ được giữ nguyên vẹn. Diện tích của chùa đã được mở rộng ra khoảng 40.000m2 và dự kiến sẽ mở rộng lên đến 15ha.

Toàn bộ kinh phí mở rộng và xây chùa lên tới hàng trăm tỷ đồng đều từ nguồn công đức của nhân dân. Cùng với quần thể đền thờ đức thánh Tam Giang và làng Nôm cổ kính, chùa Nôm sẽ trở thành một trong những điểm du lịch văn hóa tâm linh trong thời gian tới đây”.