Câu chuyện giữa Khổng Tử và vị vua Lỗ Ai Công dưới đây cũng thể hiện điều đó, rằng: Đạo lý quan trọng nhất mà một người cần làm được, đó là sự tôn trọng với bản thân và người khác.

Lỗ Ai Công là vị vua thứ 27 của nước Lỗ (một nước chư hầu của nhà Chu trong lịch sử Trung Quốc). Ông trị vì nước Lỗ từ năm 494 – 468 TCN. Có lần, Lỗ Ai Công hỏi Khổng Tử: “Xin hỏi ngài đạo lý quan trọng nhất trên đời là gì?”

Khổng Tử đáp: “Bệ hạ có thể hỏi câu này, đó thật là phúc của nước Lỗ. Bề tôi làm sao dám không trả lời? Thần cho rằng với nhà vua thì đạo lý quan trọng nhất là “chính trị”. Hàm ý của ‘chính trị’ là làm vua theo đúng nghĩa. Nếu hành động và hành vi của nhà vua là đúng đắn thì dân chúng sẽ làm theo. Nếu hành động và hành vi của nhà vua không thể chính trực thì làm sao dân chúng noi theo mà làm?”

Lỗ Ai Công lại hỏi: “Vậy thì xin hỏi: Làm sao ta có thể ‘chính’ được?”

Khổng Tử trả lời rằng: “Cần ‘chính’ trong 3 mối quan hệ: quan hệ giữa vợ chồng, quan hệ giữa nam và nữ, quan hệ giữa vua và quan. Nếu làm được ba điều này trước thì vạn sự thuận theo.”

Ai Công nói: “Tuy rằng ta không có nhiều tài cán, nhưng ta nguyện ý làm theo lời ngài dạy bảo, chỉ là làm sao ta có thể làm được ba điều này?”  

Căn bản nhất là giữa mọi người với nhau cần có sự kính trọng từ trong tâm

Khổng Tử khuyên nhà vua rằng: Ngày xưa hiền vương quản lý chính sự, chú trọng nhất là mối quan hệ giữa người với người. Trong mối quan hệ ấy, điều cốt lõi quan trọng nhất là phù hợp với lễ nghĩa. Căn bản nhất là giữa mọi người với nhau cần có sự kính trọng từ trong tâm, đối xử với nhau có lễ nghĩa. Nhà vua cũng cần tôn trọng người khác từ trong tâm. Nếu có thể làm vậy thì mới có được tấm lòng yêu thương người khác, từ đó mới xây dựng được các mối quan hệ tốt.

Khổng tử giải thích rõ rằng: “Biểu hiện kính trọng cao nhất chính là ở trong đám cưới của quân vương, cho dù là người có địa vị cao quý như vua cũng phải đích thân tiếp đón khách. Việc này là vì đám cưới của nhà vua không chỉ là sự phô diễn bên ngoài, bản chất bên trong của nó còn cần thể hiện sự tôn trọng của vua đối với những người đến dự. Giữa người với người, giữa vua và dân, sự tương thân tương ái là nền tảng của mọi công việc chính trị. Bệ hạ nói xem, làm sao nhà vua có thể không trực tiếp chào hỏi khách khứa trong lễ cưới và tỏ lòng thành kính?” 

Ai Công đáp: “Bàn đến đây, ta cũng có một câu muốn nói. Yêu cầu quân vương cần phải tự mình đích thân nghênh tiếp, đây có phải là hơi quá nghiêm trọng rồi không?” 

Khổng Tử có chút không vui nói: “Hôn lễ này là sự kết hợp của hai gia tộc, là sự ra đời của một vị vua có thể kế thừa thành quả của tổ tiên các đời, và không lâu nữa sẽ trở thành thế hệ kế tiếp trị vì thiên hạ. Làm sao có thể nghĩ là quá long trọng?”

Ai Công nói: “Xin lỗi, ta thật thiếu hiểu biết khi đặt một câu hỏi ngớ ngẩn như vậy. Nhưng nếu không hỏi một câu ngu ngốc như thế, ta sẽ không có cơ hội hiểu thêm một đạo lý từ Ngài. Ta rất muốn biết thêm, nhưng lại không biết nên hỏi thế nào. Ngài có thể giải thích rõ hơn cho ta được không?”

Khổng Tử nói: “Cũng giống như giữa trời và đất, nếu âm dương không hòa hợp thì vạn vật không sinh sôi. Lễ cưới của vua là khởi đầu cho một đất nước trường tồn muôn đời, con cháu hưng thịnh. Ngài ngàn vạn lần đừng xem nhẹ nó. Hơn nữa khi quân vương lên ngôi vua, việc đối nội nên làm là thờ cúng trời đất, tổ tiên, cai quản dòng tộc; còn đối ngoại thì cần dạy dân kính lễ, đúng thuần phong mỹ tục của dân tộc ”.

Tôn trọng chính mình thì việc lớn nào cũng làm được

Khổng Tử tiến một bước nói thêm: “Cho nên từ ba đời nay, các bậc quân vương thánh minh đều biết tôn trọng vợ con, vì vợ là trọng tâm của họ hàng dòng tộc, còn con trai là thế hệ sau của vua, làm sao lại không tôn trọng chứ? Hơn nữa sự tôn trọng vợ con còn được thể hiện thông qua việc tôn trọng chính mình. Vì bản thân nhà vua không hoàn toàn thuộc về mình, mà còn là của gia đình, của đất nước, của vạn dân thiên hạ. . ! Nếu làm tổn thương chính mình, thì cũng sẽ làm tổn thương vợ con, người thân, đất nước, và vạn dân trong thiên hạ. Vậy nên biết bắt đầu từ việc tôn trọng bản thân, rồi tôn trọng vợ con, như thế cai quản thiên hạ, có gì khó?“

Ai Công hỏi: “Thế nhưng tôn trọng chính mình có nghĩa là gì?”  

Khổng Tử đáp: “Điều này không đơn giản chỉ là đối đãi dễ dãi với bản thân mà cần trân trọng bản thân, hiểu được tầm quan trọng và trách nhiệm của mình đối với người khác. Vua nói sai thì dân sẽ nói sai theo; vua làm sai thì dân cũng làm sai theo. Vì vậy, nếu một vị vua có thể hiểu rõ ảnh hưởng của chính mình đối với người dân, và duy trì một thái độ cẩn trọng trong hành động và lời nói của mình, người dân đương nhiên cũng sẽ có thái độ cẩn trọng tương tự. Tất cả những điều đó có nghĩa là tôn trọng chính mình.”   

Ai Công nói: “Khi nghe những lời nhận xét sâu sắc của Ngài ta thực căng thẳng. Ta thật lo rằng mình không thể làm tốt được những gì Ngài nói. Nếu như vậy thì đó thực sự là tội của ta”. 

Khổng Tử nói: “Nhà vua có thể nghĩ như vậy, ta nghĩ, đây quả thực là phúc của người nước Lỗ.”

(Theo Tam Quốc · Ngụy Vương Tô “Khổng Tử gia ngữ”).

Theo dkn.tv