Bí ẩn giếng Mắt Rồng bên dòng Tô Lịch

Chuyện xưa kể lại

Người dân sống xung quanh cho biết, đền Long Tỉnh thờ Đức Chúa Cả. Đền không to, giản dị trong một khuôn viên nhỏ nhưng nhiều người nhắc đến ngôi đền với vẻ thành kính lẫn sợ sệt. Hiện nay, vẫn còn một cây cổ  thụ mọc chồi từ trong đền ra, một nửa thân cây ăn vào bên hữu đền, một nửa cây mọc lộ thân ra đường. Ngọn cây thì đội thẳng mái đền vươn lên hít không khí. Không ai dám ngắt lá cây trong đền chứ không nói gì đến dám phá cây.

Ngôi đền nằm gần một khúc sông Tô Lịch. Xa xưa có câu chuyện về, trong vùng có người đàn bà đẹp sinh hạ được đứa con trai thì bị băng huyết qua đời. Trước đó, bà đã sinh được một người con gái dung nhan cũng bội phần xinh đẹp.

Trước khi qua đời, bà dặn lại người chồng: Con gái mình vào tuổi 16 sẽ lội ngược khúc sông Tô này mà chết, nó mà không chết, thì người làng sẽ lại có dịch đau mắt giống y như nhà vua thuở ông Dàu bà Dàu (vua bị đau mắt, ông Dàu lao mình xuống sông Tô hiến mình cho hà bá để cứu mắt vua theo lời chỉ dẫn của thầy phong thủy. Bà Dàu cũng trầm mình theo chồng, vua khỏi mắt lập tức phong tước và cho thờ hai vợ chồng ông bà Dàu ở đình Yên Thái, ngã ba Thụy Khuê - Lạc Long Quân hiện nay).

Các vị cao niên trong làng chỉ cho phóng viên vị trí của giếng Mắt Rồng.

Thời gian trôi qua, cô con gái  đã 16 tuổi. Lúc này trong làng lại bắt đầu có  vài người bỗng dưng mắt sưng đỏ như máu. Một hôm người cha sai con đội mâm lễ ra đền Long Tỉnh để ông cúng cầu bình an.

Cô con gái đã bước chân ra khỏi cửa nhà, trên đầu đội mâm lễ, mà ông không sao cưỡng lại được cơn buồn ngủ ập đến giữa ban ngày. Trong cơn mơ nửa tỉnh nửa mê, một vị thần cao lớn hiện về phán rằng: "Nay thương gia cảnh neo đơn, ta chỉ lấy mâm lễ, dân làng sẽ không mắc dịch đau mắt nữa. Phải giữ cho nước trong giếng Mắt Rồng trong sạch, thì dân làng sẽ không bao giờ bị đau mắt". Bừng tỉnh giấc mơ, người cha chạy ra bờ sông Tô.

Lúc này, trời đang nắng bỗng nổi mây giông đùng đùng, bóng con gái ông xiêu giữa chiếc cầu nhỏ bắc ngang khúc sông. Trong chốc lát, cả chiếc mâm đang đội trên đầu thiếu nữ tròng trành, rồi bay vèo xuống dòng sông. Mọi người kinh ngạc thấy trong cơn giông, nước chảy xuôi cuồn cuộn thì chiếc mâm lễ lại lững lờ trôi ngược dòng. Tất cả quỳ xuống vái lạy theo hướng mâm lễ trôi. Lời dạy của vị thần được nhân dân trong vùng tuân theo, lúc nào cũng giữ gìn vệ sinh xung quanh khu vực giếng làng có tên giếng Mắt Rồng rất cẩn thận.

Giếng Mắt Rồng

Ông Vũ Đình Khoa, tổ trưởng tổ dân phố 34 phường Bưởi cho biết: Điều lạ là vào mùa khô, các giếng ở làng khác đã trơ đáy thì giếng Mắt Rồng làng Yên Thái vẫn đầy ắp nước, phục vụ cả ba làng vừa ăn uống vừa sinh hoạt, làm nghề giấy. Giếng không bao giờ hết nước, dân làng lấy nước đến đâu, mạch nước lại cuộn lên đến đó.

Giếng Mắt Rồng này tương truyền là con mắt phải của Rồng, thân Rồng là đường Nam Thăng Long, con mắt trái cũng là một giếng Mắt Rồng bên làng Bái Ân (phường Nghĩa Đô), cạnh đền thờ em trai ông Dàu (chết cùng ngày với ông Dàu khi hay tin anh và chị dâu trầm mình cứu vua, ông cũng lao đầu từ trên cây xuống chết).  

Giếng Mắt Rồng được xây dựng bằng đá xanh, các lớp đá của giếng được xếp theo kiểu vòng tròn. Đá xanh được đẽo tròn, rồi lắp ghép xếp lại với nhau từng lớp một. Ông Khoa bảo: Người ta xếp đá không cần phụ gia gì.

Các lớp đá liên kết với nhau bằng cạnh đá. Gia đình nhà ông Khoa hiện còn cái bể nước cổ, các cụ cũng xếp như thế, kết dính bằng một loại keo có màu đen. Dân làng Yên Thái rất quý giếng, coi chiếc giếng cổ như một báu vật của làng. Hằng năm, dân làng chọn một ngày đẹp trời tổ chức ngày hội nạo vét giếng. Trước khi xuống dưới đáy giếng vớt rác rưởi đọng lại dưới lòng giếng, khơi thông các mạch ngầm, mọi người phải vào đền Long Tỉnh để làm lễ xin phép Thánh.

Tiếc rằng sau năm 1954, một số  cán bộ nơi đây lại bàn với dân làng đổ tấm  đan bê tông hạ xuống dưới lòng giếng để cho giếng được sạch hơn. Tấm đan được đổ có  bán kính 1,5m, đục khoảng 5 - 6 lỗ  xung quanh để cho các mạch nước chảy lên. Họ cho rằng nếu đặt tấm đan đó xuống, dân làng sẽ đỡ đi khâu nạo vét giếng.

Thời gian sau, nước giếng bỗng cạn dần và các mạch nước không còn lên nước nữa. Người dân cho rằng, giếng Mắt Rồng mất đi nguồn nước quý một phần là do đã đặt tấm bê tông xuống dưới đáy. Các mạch nước bị tắc ở dưới không dẫn lên trên mặt được... 

Không ngày nào không có ít nhất vài ba vụ ngã xe ở bên hông ngôi đền Long Tỉnh và giếng Mắt Rồng (đường Thụy Khuê, phường Bưởi, quận Tây Hồ). Mỗi lần như  vậy, người không tin thì cho rằng đây là sự trùng hợp ngẫu nhiên. Người mê tín thì bảo: "Các "ngài" bắt phải "xuống ngựa, khấu đầu" đấy. Ai bảo lấp giếng Mắt Rồng"...

Suốt thời gian chúng tôi tìm hiểu về giếng Mắt Rồng (phường Bưởi, Tây Hồ, Hà  Nội), những người dân nơi đây đều tỏ ra vô cùng quan tâm. Đặc biệt, họ còn bày tỏ ý nguyện xin được khơi thông lại giếng để bảo tồn một di tích quý.

Đường hang

Cụ Vũ Đình Bảy năm nay đã hơn 85 tuổi nhưng còn rất minh mẫn cho biết, giếng Mắt Rồng trước đây sâu khoảng 40m, trong làng rất  ít người xuống được giếng, bởi các mạch nước ngầm dưới đáy giếng đẩy nước lên rất mạnh. Kỳ lạ là dưới giếng lại có một đường hang thông ra phía hồ Tây.

Đường hang này không biết ăn sâu vào tới đâu, có chạy dưới đường làng và ăn ra tới tận Hồ Tây không, vì lúc trước cụ chỉ lặn vào được một quãng, từ tâm giếng bơi được xuyên qua đường cái, chạm tới khoảng vị trí cổng làng là phải bơi bật trở ra vì nước trở nên lạnh giá vô cùng, trong khi nước giếng lại rất ấm mát.

Ai muốn xuống giếng làm việc gì, người đó phải tắm rửa sạch sẽ, vào đền Long Tỉnh làm lễ xin mới được xuống. Khi giếng Mắt Rồng bị lấp đi (năm 1985), dân làng như mất đi một thứ rất bình dị nhưng thiêng liêng.

Đến bây giờ, người dân vẫn lao xao câu chuyện một số người tham gia lấp giếng đã gặp nhiều điều nghiệt ngã, dân làng làm ăn kém hơn, nhiều người bị nghi vấn là bị bệnh một cách bất thường như trường hợp một gia đình có tới 7 người đang bình thường bỗng nhiên lần lượt thay phiên nhau bị mù mắt. 

Lấp giếng và chuyện mù mắt

Cụ Bảy bảo, giếng này "thiêng" lắm, nhiều người dân làng ngã xuống giếng nhưng chỉ bị thương nhẹ, không ai chết. Ông vẫn còn nhớ đã từng xuống giếng cứu sống một cô gái (bây giờ đã là bà lão) trong làng. Cô này cúi xuống lấy nước không may bị rơi xuống giếng. Ông lặn xuống, đặt cô gái lên lưng, hai tay, hai chân bấu vào thành giếng leo lên như con ếch.

Góc cua bên đền Long Tỉnh và giếng Mắt Rồng luôn xảy ra tai nạn.

Ông Đặng Duyên Hải, 50 tuổi nhà ở gần giếng Mắt Rồng cho biết: Từ ngày lấp giếng đi, mọi người trong làng tiếc lắm. Người dân xác nhận, đã có rất nhiều vụ tai nạn xảy ra bên hông chiếc giếng Mắt Rồng và đền Long Tỉnh.

Ông Hải nhớ lại: "Đợt trước có một chiếc xe ô tô đi ngang qua đoạn đường này, bị chết máy, trời đã về khuya không thể vào đâu để sửa được. Người lái xe đang loay hoay không biết xử lý thế nào thì được một người dân "mách nước" là cứ vào đền Long Tỉnh để vái lạy đức Thánh. Sau đó, người lái xe ngồi lên xe và đề máy, quả nhiên máy lại nổ được khiến nhiều người có mặt nơi đây không thể không tin. Nhiều vụ tai nạn xảy ra ở cung đường này, nhưng chưa từng thấy ai đổ máu.

Anh Hưng, chủ một cơ sở tẩm quất của người mù ở làng Yên Thái là thành viên trong một gia đình có nhiều người bị bệnh về mắt. Tất cả đều đang lành lặn, tới tuổi ngoài 20, 30 mắt mới bắt đầu mờ dần đi rồi không nhìn thấy nữa. Bản thân anh Hưng đang là lái xe, lúc nhỏ mắt vẫn bình thường, chỉ đến tuổi gần ba mươi, mắt mới bắt đầu mờ dần đi.

Đầu tiên, nhìn chiếc biển số xe ô tô cách chục mét còn thấy, còn đọc rõ từng số, sau dần dần, khoảng cách nhìn được cứ ngắn dần và mọi vật cứ nhòe dần đi trong mắt anh. Những thành viên khác trong gia đình anh cũng vậy, cứ lần lượt từng người, từng người, mắt đang sáng bỗng dưng lòa hết cả. 

Giếng mắt Rồng ở bên kia đường, nhà anh Hưng ở trong làng phía bên này  đường, cách giếng Mắt Rồng chưa đầy 20m. Anh Hưng cho biết, mắt anh bị bệnh nhiều khả năng là do di truyền, chứ không phải từ những câu chuyện giả định không có căn cứ liên quan đến việc mắt Rồng bị lấp nên người làng bị mù.

Chúng tôi cũng quan sát được khúc cua qua ngôi đền Long Tỉnh khá khuất tầm nhìn, lại là nút thắt cổ chai, nên rất khó khăn khi di chuyển qua đây. Đặc biệt, có một gờ viền miệng cống bằng sắt hình chữ nhật nhô lên khá cao so với cốt đường, trong khi miếng nắp cống bằng bê tông lại võng, nền đường xung quanh nắp cống lại sâu hoắm xuống gần chục centimet. Nắp cống vừa lồi, vừa lõm, vừa trồi, vừa sụt hình chữ nhật 1,2 x 1m này nằm bên phần đường cách tường nhà đền chừng 50cm.

Xe cộ muốn lưu thông qua quãng đường này, không có cách nào khác là phải "phi thân" xuống cái nắp cống rồi lại ngóc đầu chật vật băng qua gờ sắt, nên  việc "vấp" vào mà ngã chẳng có gì khó hiểu.

Lí giải chuyện không "đổ máu" khi có tai nạn, theo suy luận của chúng tôi, vận tốc của xe cộ khi qua lại nút thắt này không thể cao, người điều khiển phương tiện buộc phải giảm tốc để phi xuống rồi lại leo lên nên có sự cố thì cũng chỉ là sự cố nghiêng đổ xe nhẹ nhàng.