Giếng nhỏ Bá Lễ nằm sâu trong con hẻm tí xíu, nhưng đã thu hút không ít du khách đến chụp ảnh lưu niệm vì những câu chuyện về giếng đã được lan truyền không chỉ trong dân Hội An mà cả trên mạng.
Giếng của mọi nhà
Thoạt trông, giếng Bá Lễ không khác gì các giếng xưa khác, dù được sử dụng chung nhưng vô cùng sạch sẽ. Giếng sâu hun hút, rêu phong phủ xanh rì trên thành. Hơi nước tỏa lên mát dịu. Nhấp thử một ngụm nước giếng sẽ cảm nhận ngay vị mát lành lan tỏa.
Giếng nhỏ, lại nằm sâu trong hẻm nhưng hằng ngày lượng người đến giếng để lấy nước rất nhiều, hết lượt này đến lượt khác. Họ là những người sống bằng nghề gánh, chở nước thuê. Nước giếng Bá Lễ được cung cấp cho những hộ dân sống trong phố cổ Hội An. Anh Thành, một người chở nước thuê, chia sẻ: “Những người dân sinh sống lâu năm ở phố cổ thích uống nước giếng Bá Lễ, thậm chí nhiều người nhất định chỉ uống nước giếng Bá Lễ dù bây giờ nhà nào cũng có nước máy về đến tận nơi. Nhờ vậy mà những người chở nước thuê như chúng tôi sống được với nghề hàng chục năm nay”.
Nghề gánh nước giếng thuê ở Hội An cũng làm nên “danh tiếng” cho vợ chồng ông Nguyễn Đường và bà Nguyễn Thị Mỹ (nay đã 80 tuổi). Không biết bao nhiêu đoàn làm phim, nhiếp ảnh gia trong và ngoài nước đã chọn ông bà thành nhân vật chính cho phim tư liệu, tấm ảnh nghệ thuật của mình...
Không chỉ là nguồn nước uống quý đối với người dân Hội An, nước giếng Bá Lễ còn được coi là “bí quyết” làm nên những món đặc sản địa phương với hương vị thơm ngon đặc biệt hấp dẫn du khách. Ví như món chí mà phủ (chè mè đen - PV) quá nổi tiếng của cụ ông Ngô Thiểu (97 tuổi, ở Hội An), một trong những bí quyết của ông là nấu bằng nước giếng Bá Lễ. Hay như món cao lầu Hội An vang danh, thì chỉ có thể nấu ngon khi luộc những sợi cao lầu bằng nước giếng Bá Lễ. Ngay cả món phở Hội An ngon đặc biệt, nước dùng cũng được nấu bằng nước giếng Bá Lễ...
Nguồn nước vô tận
Cụ Lê Thị Hiểu (93 tuổi), người sinh ra và lớn lên ở nơi gần với giếng Bá Lễ, cho biết thân sinh cụ nói rằng đã nhìn thấy giếng có từ trước khi họ sinh ra. “Ngày xưa ngày nào giếng cũng đông đặc người đến lấy nước. Cả Hội An lúc trước đều uống nước Bá Lễ. Mà lạ kỳ là mưa hay nắng, nước đều không cạn, cứ dồi dào tuôn chảy thứ nước ngọt hảo hạng nhất cho người dân. Nước giếng ni đặc biệt chỉ dùng để uống, tuyệt nhiên không được tắm giặt. Tại giếng ai mà giặt giũ là lập tức bị phạt”, cụ Hiểu kể.
Có rất nhiều nghiên cứu với những kết quả không giống nhau về sự ra đời và lý do giếng nước Bá Lễ không bao giờ cạn. Những bậc cao niên ở Hội An cho rằng cái tên giếng Bá Lễ ra đời vào khoảng thế kỷ 20 do có người phụ nữ tên Bá Lễ đã bỏ ra hơn 100 đồng bạc Đông Dương để trùng tu giếng cổ đã có từ trước đó, nên mọi người đã lấy tên bà đặt cho giếng cổ. Còn thời điểm ra đời của giếng thì không xác định được.
Theo một nghiên cứu khác do Trung tâm bảo tồn quản lý di sản văn hóa Hội An cung cấp, giếng Bá Lễ có từ khoảng thế kỷ thứ 8 - 9. Sở dĩ giếng cổ không bao giờ cạn vì người xưa đã chọn đúng nơi có mạnh nước ngầm dồi dào tuôn chảy, cộng thêm kết cấu đặc biệt của giếng (xây bằng gạch, nhưng không dùng vôi vữa để kết dính; phía dưới là khung gỗ lim rộng bản cực kỳ vững chắc) nên giếng cổ luôn cung cấp một lượng nước gần như vô tận.
Cách mặt giếng chừng nửa mét có một bàn thờ thần giếng trang trọng. Người dân địa phương cho biết từ xưa đến nay, đã thành nếp, mỗi ngày rằm, mùng 1 âm lịch người dân đều mang hoa quả, hương đèn đến giếng cúng rất trang trọng, để cảm tạ giếng đã mang lại cho Hội An nguồn nước ngọt lành quý giá.
Kỷ lục cho người gánh nước thuê
Cụ Nguyễn Đường (83 tuổi, trú hẻm 30 Phan Chu Trinh, Hội An) đã được Tổ chức Kỷ lục VN trao bằng xác lập kỷ lục “Người gánh nước giếng thuê trong thời gian dài nhất tại VN”. Gánh nước giếng Bá Lễ cho những người cần nước để uống, nấu ăn, cho nhà hàng, khách sạn, quán cà phê... là cách cụ kiếm tiền nuôi sống cả gia đình suốt hơn 50 năm qua.
