Huyền bí ngôi đền và rừng lim nghìn tuổi

Gắn với di tích lịch sử đền Cao (toạ lạc tại núi Thiên Bồng, thôn Đại, xã An Lạc, thị xã Chí Linh, Hải Dương) có cách nay hàng nghìn năm, ngày 25/2, rừng lim cổ gồm 54 cây đã được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam tổ chức công nhận là Cây di sản Việt Nam. Theo đó, những huyền tích tâm linh kỳ bí về ngôi đền 1030 tuổi và "rừng lim di sản" được hé mở...

Lời nguyền đền Cao

Được xây dựng cách đây đúng tròn 1030 năm, đền Cao là nơi thờ Đức Tam đại Vương Đức Minh- người con thứ ba trong một gia đình họ Vương có năm anh chị em (2 người con gái, 3 con trai).

Tương truyền, cả 5 anh chị em ruột của gia đình họ Vương đều có công giúp vua Lê Đại Hành đánh thắng giặc Tống (năm 981). Sau khi công cuộc "Phá Tống bình Chiêm" thành công, vua Lê Đại Hành (bấy giờ đóng đô ở Hoa Lư, Ninh Bình) muốn vời cả 5 anh chị em nhà họ Vương về cung để khao quân thưởng tướng. Nhưng nghe tin vương phụ, vương mẫu của 5 vị tướng quân, trên đường trở về quê gốc (là Nghệ An bây giờ) bị đắm thuyền và mất, nên xin khất vua, 5 vị tướng quân trở về nhà chịu tang cha mẹ trước.

Vào một đêm giông tố, sấm sét nổi lên ầm ầm sáng cả một vùng Dược Đậu trang. Trong giây lát năm anh em họ Vương đã biến vào ánh chớp, để lại trần gian muôn nuối tiếc...

Được tin, nhà vua vô cùng thương tiếc, liền cho lập Đền, cắt ruộng công dùng vào việc đèn hương thờ phụng mãi về sau và phong Thượng Đẳng Phúc Thần cho 5 vị tướng quân. Các triều đại tiếp theo đều có sắc phong thêm mỹ tự. Hiện nay, trong đền Cao còn lưu giữ được 12 đạo sắc. Theo đó, đền Cao thờ Tam Đại Vương Đức Minh, đền Bến Tràng thờ Tứ Đại Vương Đức Xuân, đền Bến Cả thờ Ngũ Đại Vương Đức Hồng, đền Cả thờ Nhị Đại Vương Thị Đào và Vương Thị Liễu.

Lịch sử đền Cao, cũng như ba ngôi đền nói trên đều chỉ được hé mở vào năm 1988, khi ông Dương Văn Diệm- Trưởng ban Khánh Tiết đền Cao đề nghị với các cụ biết chữ Nho trong làng, đề nghị với xã, huyện, tỉnh, xin được mở Sắc phong và Ngọc phả. Vậy là hơn 1.000 năm trước đó, bao đời người dân thôn Đại và các nơi lân cận mỗi khi nhang đèn khấn lạy chỉ biết tâu: "Con khấn lạy Tứ vị Đức Đại Vương, Nhị vị Đức Thánh Triều". Câu hỏi vì sao lịch sử đền Cao lại được giữ kín suốt dọc dài lịch sử được trả lời khi 12 đạo Sắc phong được mở. Đó là bởi lời nguyền từ các cụ xa xưa truyền lại: "Lịch sử đền Cao, biết không được nói, không biết không được hỏi".

Đưa chúng tôi trở về lịch sử, cụ Dương Thị Phu - Thủ từ đền Cao trầm ngâm kể: Lịch sử nước Việt là lịch sử giữ nước. Biết bao thế lực thù địch muốn xâm phạm bờ cõi nước Nam. Khi kéo quân đến đây, chúng đều muốn phá hết đình chùa miếu mạo của ta. Đền Cao trước đây chỉ nhỏ giống như một ngôi miếu, lại được rừng lim um tùm tươi tốt bao phủ. Biết bao đời các cụ nhà ta, vì muốn gìn giữ đền khỏi sự tàn phá của quân xâm lược, đã đặt ra lời nguyền giấu kín tung tích đền Cao.

Rừng lim di sản

Bườu mặt cáo ở gốc lim 700 tuổi

54 cây lim còn lại ở đền Cao đã được công nhận là cây di sản. Không biết chính xác rừng lim có từ bao giờ, nhưng các già làng đều cho rằng, năm xưa dựng đền thờ Đức Thánh họ Vương, lim được chọn làm cây trồng bảo vệ đền. Ông Nguyễn Ngọc Sinh, Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cho biết, cách đây 10 năm, các nhà khoa học Viện Khoa học Lâm nghiệp có tiến hành các biện pháp khoa học xác định tuổi của các cây lim ở đền Cao. Kết quả cho thấy, 54 cây lim còn đến nay có tuổi khoảng trên dưới 700 tuổi. Đây là rừng lim có tuổi thọ cao nhất nhì Việt Nam hiện nay.

Dõi theo cánh tay chỉ của cụ Dương Thị Phu, chúng tôi nhận thấy các gốc lim, dù được trồng ở cận kề chân núi, sát với đường đi, hay trồng trên đỉnh núi bao bọc lấy đền, vẫn đều nguyên vẹn. Đem thắc mắc "vì sao rừng lim quý như vậy mà không có... lâm tặc" hỏi cụ, cụ cười trả lời chúng tôi: "Những năm 50 thế kỷ trước, thấy nhiều gốc lim to đẹp, vài cán bộ xã chỉ đạo cho người chặt lim về đóng bàn ghế, giường tủ, cày bừa... Các cụ thôn Đại thấy vậy, ùa nhau chạy lên đền, rồi cứ 2, 3 cụ ôm một gốc cây không cho cưa. "Cưa chúng tôi trước rồi hãy cưa lim"- các cụ bảo thế. Vậy là công cuộc "hạ rừng lim" phải dừng lại.

Nhưng cũng có 16 gốc lim bị chặt trước đó và đem về đóng đồ dùng. Một thời gian sau, nhưng người dùng đồ đóng từ gỗ lim của đền thi nhau mang giường tủ, bàn ghế lên đền làm lễ trả. Hỏi ra mới biết, những ai chặt lim, xẻ lim làm đồ dùng đều tự dưng gặp hoạ. Nhẹ thì tiêu tán tài sản, nặng thì điên dở hoặc chết. Từ bấy đến nay, người dân địa phương ai cũng ra sức bảo vệ rừng lim.

Ly kỳ hay là “bướu” mặt cáo

Cụ Dương Thị Phu kể về sự tích bướu mặt cáo.

Cụ Phu cho biết, trong số 54 cây lim ở đền Cao thì cây lim lớn nhất, kỳ lạ và cũng gây tò mò nhiều nhất chính là cây lim ở phía Tây của đền. Trên cây có một chiếc bướu hình mặt cáo, cũng có người gọi là đầu hổ. Nhìn trực diện, cái bườu này giống hệt một chiếc đầu cáo. Nhìn từ trên xuống, lại giống một chú khỉ lông vàng.

Không biết chiếc bướu xuất hiện từ bao giờ nhưng người dân nơi đây đã thêu dệt nên câu chuyện linh thiêng về ông Tổ Cụt trong chiếc bướu này. Ngay dưới gốc cây, một ban thờ Tổ được dựng lên, bởi thế quanh năm có người đến thắp hương khấn vái, lúc nào không gian nơi đây cũng thoang thoảng mùi hương trầm.

Nhấp một ngụm nước trà, giọng đều đều cụ Phu kể: Truyền thuyết kể lại rằng, từ xa xưa lắm rồi, lúc đó người Tàu còn đô hộ xứ ta, chúng giết hết đàn ông chỉ để lại 12 cô gái xinh đẹp. May mắn có một người đàn ông trốn thoát và nấp vào bãi dứa. Con chó của giặc đánh hơi được, chúng chọc giáo, chém phải tay ông.

Giữa lúc nguy cấp thì một con cáo nhảy từ bụi dứa ra đánh lừa được giặc, nhờ đó ông thoát chết. Sau này, chính ông đã bày mưu để 12 cô gái đuổi giặc đi. Khi đất nước thanh bình trở lại, ông đi lại với cả 12 cô. Đây chính là nguồn gốc sinh sôi, nảy nở ra 12 dòng họ của nước Việt. Cái bướu mặt cáo có lẽ chính là sự hóa thân của ông Tổ Cụt.

PGS.TS Nguyễn Đình Hòe, Chủ nhiệm Bộ môn Quản lý môi trường, khoa Môi trường, ĐH Khoa học tự nhiên, ĐHQG Hà Nội, giải thích, chiếc bướu này có thể là do nấm hoặc một số loại nấm đặc hữu như linh chi phát triển thành.

Qua thời gian, chúng phát triển nhiều lên và ngẫu nhiên có hình dáng đó, được dân gian gắn cho trí tưởng tượng của mình. Về lý thuyết thì bất kỳ cây sống lâu năm nào cũng có thể xuất hiện những chiếc bướu sần sùi trên thân cây. Tuy nhiên, đây cũng là một niềm tin, một mong ước được phù hộ độ trì, đồng thời cây lim trở thành nơi thần thánh để người dân tìm về, thì đó cũng là điều đáng trân trọng.

“Một điều lạ nữa, trong suốt những năm kháng chiến chống Pháp và Mỹ, có tới vài chục tấn bom dội xuống khu vực này. Nhưng tuyệt nhiên, không cây lim nào đổ gục và đền Cao cũng không xây xát gì. Bởi vậy, ngoài những cây lim bị chặt hạ trước đó, 54 cây lim còn lại đều nguyên vẹn, hợp thành một rừng lim cổ và lạ giữa đồng bằng”.