Sau đây là trích dịch những câu hỏi thường được đặt ra của Phật tử về gia đình
và con cái. Phật giáo có thể giúp được gì cho đời sống gia đình của chúng ta?
Sự hòa thuận trong gia đình rất quan trọng. Gia đình xào xáo, tan vỡ gây khổ
đau cho cha mẹ cũng như con cái. Nếu những cặp uyên ương tiến tới hôn
nhân với ý nghĩ là hôn nhân sẽ mang đến cho họ lạc thú hay niềm vui thì họ sẽ
thất vọng, rồi đi đến tan vỡ. Vì khi họ không tìm được niềm vui, lạc thú
như họ mong đợi, họ sẽ thất vọng, khổ đau đưa đến bất hòa, mầm móng đổ
vỡ. Có nhiều người lại tiếp tục đi tìm đối tượng mới, để rồi cũng lại
thất vọng. Đây là một thí dụ điển hình về việc bám víu, theo đuổi hạnh
phúc cá nhân chỉ mang lại khổ đau cho chính cá nhân đó và những người chung
quanh.
Tốt hơn là trong mối quan hệ giữa hai người khác phái, nên đặt trọng tâm vào
Phật Pháp. Có nghĩa là cả hai người đều quyết tâm sống đạo đức và phát
triển lòng từ bi đối với mọi chúng sinh. Nếu hai người đã trao đổi, cam
kết với nhau rõ ràng như thế, họ sẽ có thể giúp đở nhau trên nhiều phương diện:
Khi một thành viên trở nên chán lười, bê trể trong việc tu tập, họ có thể ngồi
lại với nhau bàn phương cách sửa đổi. Nếu có con cái, họ sẽ giúp nhau có
thì giờ để tĩnh tâm hay thì giờ dành cho con cái. Nên nhớ con cái không
phải là một chướng ngại trên đường tu của chúng ta. Cha mẹ có thể học
được rất nhiều từ con cái và cha mẹ có thể giúp đở nhau vượt qua những khó khăn
trong vai trò làm cha mẹ dựa trên các giá trị của Phật giáo.
Bị ảnh hưởng của các nhà tâm lý học hiện đại, nhiều người có thói quen nghĩ
rằng tất cả những vấn đề trong đời sống của họ đều bắt nguồn từ thời thơ ấu của
họ. Tuy nhiên nếu việc đó được thực hiện với thái độ trách móc: “Tôi có
vấn đề nầy nọ, vì cha mẹ tôi đã làm điều nầy, điều nọ hay không làm điều nọ,
điều kia’ -thì chính ngay những người đó lại thường mặc cảm tội lổi, lo sợ rằng
họ sẽ làm hại cho con cái họ khi họ có gia đình riêng. Thái độ hoang
mang, lo lắng nầy khó thể dẩn đến các cách dạy dổ con cái tốt, hoặc khiến họ có
lòng thương cảm đối với chính bản thân họ. Nếu ta coi thời thơ ấu của
mình như một thứ ám ảnh cần xa lánh, thì thái độ nầy tạo ảnh hưởng xấu cho
chính ta và cả con cái ta.
Dù chúng ta không chối bỏ rằng tuổi thơ ấu có thể đã để lại những ảnh hưởng
không tốt cho ta, nhưng ta cũng cần phải nghĩ đến những sự tử tế, những ích lợi
mà gia đình đã mang đến cho ta. Không kể chúng ta đã lớn lên trong bất cứ
hoàn cảnh sống nào, chắc chắn là ta đã mang ơn của bao người để được sống đến
ngày hôm nay. Cách suy nghĩ đó giúp ta có lòng biết ơn đối với mọi
người. Qua đó ta có thể truyền cho con ta lòng tử tế, bao dung mà ta đã
nhận được.
Phật
Pháp có ích lợi gì cho trẻ con? Làm sao giáo dục chúng về những điều Phật
dạy?
Căn bản những điều Phật dạy là không làm hại đến người khác, và cố gắng giúp đở
mọi người càng nhiều càng tốt. Đây là những giá trị đạo đức mà cha mẹ
nào, dù là Phật tử hay không, cũng muốn truyền dạy cho con mình, để giúp chúng
sống hòa thuận với mọi người. Trẻ con thường học qua gương của người lớn,
vì thế cách hữu hiệu nhất để dạy dổ con cái về những giá trị đạo đức của Phật
giáo là chính cha mẹ phải sống đúng theo đó. Dỉ nhiên không phải dể thực
hành những điều ta nói. Nhưng nếu cha mẹ có cố gắng thực hiện, thì cũng
ảnh hưởng tốt đến con cái.
Nếu trong gia đình có thờ hình tượng Đức Phật, điều nầy cũng giúp ích cho con
cái của ta. Ta có thể giao cho chúng việc lau chùi bàn thờ, dâng cúng
phẩm vật. Bạn tôi và đứa con ba tuổi của cô ấy đều lạy Phật mổi sáng.
Sau đó đứa trẻ dâng cúng Phật bánh trái.
Trẻ con rất thích âm nhạc, và những âm thanh từ lời kinh tiếng kệ, cũng như các
bài ca Phật giáo có thể dùng để thay thế cho các điệu nhạc thế gian. Tôi
biết một số gia đình dùng các bài tụng để ru con ngủ hay để dổ khi chúng quấy
rất có kết quả. Gia đình khác thì đọc kinh trước bữa ăn, và để con cái họ
làm nhiệm vụ xướng lể. Đây chỉ là một số cách đơn giản giúp cha mẹ và con
cái chia sẽ, nuôi dưỡng đời sống tâm linh với nhau.
Các gia đình Phật tử cũng có thể họp lại hằng tuần hay hằng tháng để tu tập chung
với nhau. Thay vì chỉ dắt con đến chùa để chúng sinh hoạt với các trẻ con
khác, cha mẹ và con cái ở bên cạnh nhau, thực tập chung với nhau, đó sẽ là
khoảng thời gian hiếm hoi, quý báu khi cả gia đình có thể cùng nhau chia sẽ
những giờ phút thiêng liêng trong cuộc sống vốn luôn bận rộn nầy. Sinh
hoạt nầy cũng gắn bó các gia đình Phật tử với nhau, giúp đở nhau khi hoạn nạn.
Ngoài ra đọc các sách Phật dành cho tuổi thiếu nhi hay xem các video Phật giáo
cũng là những sinh hoạt mà cha mẹ có thể chia sẻ với con cái. Giảng giải
cho con cái về những khái niệm như luân hồi, nghiệp, từ bi với súc vật, vân vân
cũng là những việc làm hữu ích.
Nếu con cái không thiết tha tìm hiểu về Phật giáo, chúng ta phải làm sao?
Không nên ép buộc ai trong vấn đề chọn lựa tôn giáo. Nếu con cái chúng ta
không cảm thấy thiết tha với Phật giáo, hãy để chúng tự do. Tuy nhiên, nhìn
vào tâm gương, cách sống của cha mẹ, chúng vẫn có thể học sống tử tế với mọi
người.
Ngay như nếu chúng muốn tham gia các sinh hoạt tôn giáo khác như đi nhà thờ, cũng
đừng ngăn cấm. Nhưng phải dạy cho chúng biết rằng mổi người có thể chọn
lựa tôn giáo riêng cho mình, đồng thời cũng phải tôn trọng, chấp nhận tôn giáo
của người khác.
Bằng
cách nào chúng ta có thể giúp con cái làm quen với Thiền?
Khi cha mẹ hành Thiền mổi ngày ở nhà, chắc chắn sẽ khiến con cái tò mò, muốn
tìm hiểu. Ta có thể nhân đó dạy cho các con phương pháp Thiền đơn giản
bằng cách theo dõi hơi thở. Trẻ con thích được ngồi cận kề cha mẹ trong
sự im lặng trong khoảng thời gian ngắn chừng năm hay mười phút. Sau
đó, chúng có thể sang chơi chổ khác để cha mẹ tiếp tục tham Thiền.
Trẻ con cũng có thể học Thiền bằng cách tưởng tượng. Bản chất trẻ con là thích
tưởng tượng ra nhiều việc. Cha mẹ có thể dạy con cái tưởng tượng ra Đức
Phật bằng những luồng ánh sáng. Tưởng tượng ánh sáng từ Đức Phật tõa đến
chúng, đến mọi người chung quanh. Nếu người thân, bạn bè hay thú vật
trong nhà bị đau ốm, bịnh tật, đứa trẻ có thể nghĩ đến người đó, và tưởng tượng
ánh sáng của Đức Phật cũng tõa sáng đến họ, thể hiện lòng từ bi.
Làm
sao để sự liên hệ giữa cha mẹ và con cái được tốt, nhất là ở độ tuổi thiếu
niên?
Có được sự liên hệ tốt với con cái khi chúng đang độ tuổi thiếu niên là điều
quan trọng, và phần nào tùy thuộc vào sự liên hệ của ta với chúng khi chúng còn
bé. Nhưng việc đó lại tùy thuộc vào thời gian ta đã dành cho con cái,
cũng như thái độ thương yêu, hiểu biết của ta đối với chúng. Những bậc
cha mẹ luôn bận rộn, thường coi con cái là gánh nặng cho họ. Con cái họ
sẽ cảm nhận được điều đó, khiến cho liên hệ giữa mẹ cha và con cái không được tốt.
Muốn tạo được mối liên hệ tốt với con cái, cha mẹ cần phải đặt lại ưu tiên của
mình. Có thể là họ phải chấp nhận một công việc ít lương nhưng bù lại có
được nhiều thì giờ dành cho gia đình, con cái; hay phải từ chối một cơ hội nghề
nghiệp dầu nó đem lại nhiều tiền hơn, nhiều quyền hạn hơn, nhưng cũng mang đến
nhiều stress hơn, và ít thì giờ ở nhà hơn. Đối với con trẻ, tình thương
quan trọng hơn là của cải vật chất. Nếu cha mẹ chọn kiếm ra nhiều tiền,
bất chấp hạnh phúc gia đình bị đe dọa, thì có thể sau nầy họ phải dùng chính
những đồng tiền ấy vào việc chữa trị hay tư vấn tâm lý cho cả cha mẹ và con
cái!
Trẻ
con có cần kỷ luật không? Ta phải kỷ luật chúng như thế nào mà không có
thái độ nóng giận?
Con cái thường là cơ hội tốt nhất -và khó nhất- để các bậc cha mẹ thực tập tính
kiên nhẫn. Tuy nhiên, kiên nhẫn không có nghĩa là để con cái muốn làm gì
thì làm. Kiểu tự do đó thật tai hại cho con cái sau nầy. Chúng sẽ
có những thói quen xấu, khiến người khác không thể gần gủi chúng. Con cái
cần phải được hướng dẩn để biết đâu là giới hạn; chúng cần được giáo dục về hậu
quả của các hàng động của chúng, cũng như phân biệt tốt xấu để biết điều gì cần
tránh, điều gì cần tiếp thu, học hỏi.
Một
trong những giáo lý cơ bản của Phật giáo là sự bằng lòng, biết đủ. Làm
thế nào ta dạy cho con cái những điều đó?
Tôi nghĩ một trong những nguyên nhân dẫn đến sự khó khăn là chúng ta cho con
cái quá nhiều lựa chọn để thõa mãn các ham muốn của chúng. Ngay từ tuổi
nhỏ, chúng đã được hỏi: “Con uống nước dừa hay nước cam? Con muốn xem
chương trình TV nào? Con thích xe đạp loại nầy hay loại kia? Con muốn
đồ chơi màu đỏ hay màu xanh?”. Do đó thay vì được rèn luyện để bằng lòng
với cái mình có, con cái gần như luôn bị ép buộc phải chọn lựa, để rồi khi lớn
lên, chúng sẽ tự hỏi: “Cái gì sẽ đem lai cho tôi hạnh phúc nhất? Tôi còn
cần có thêm gì nữa để được hạnh phúc?” Điều đó làm cho con cái khó xử
cũng như tập cho chúng tánh tham. Ngược lại cha mẹ cũng không nên quá độc
tài, không cho con cái được có ý kiến hay đòi hỏi gì khác. Tốt hơn là cha
mẹ không nên đặt nặng vần đề phải thỏa mãn những đòi hỏi của dục vọng.
Tất cả sẽ tùy thuộc vào thái độ của cha mẹ đối với việc thỏa mãn các ham muốn
vật chất của riêng mình. Nếu cha mẹ luôn tỏ ra bằng lòng với cái mình có,
thì con cái cũng dể dàng noi theo gương đó.
Ý kiến bạn đọc
Chùa Thành Lạng Sơn Diên Khánh Tự